Stel je voor: een boerenerf waar de generaties elkaar opvolgen, maar verandering voelt als een bedreiging. Net als een egel, die zich oprolt en zijn stekels opzet bij gevaar, kunnen boeren zich defensief opstellen als het gaat om het aanpassen van hun vertrouwde omgeving. Maar wat gebeurt er wanneer de noodzaak tot verandering niet meer genegeerd kan worden? In zijn blog vertelt Gerard Venhuizen over zijn werk bij het Vertrouwensloket.
Vasthouden aan het verleden
Deze defensieve egelhouding kom ik vaak tegen tijdens mijn bezoek aan het boerenerf. Recent bezocht ik een familiebedrijf, waar vader en zijn opvolger de maatschap vormden.
De vader was zeer gehecht aan het familiebedrijf. Hij was er geboren en voelde zich er thuis. Hij wilde eigenlijk niets veranderen, zodat de nostalgische sfeer behouden zou blijven. Het bedrijf ademde inderdaad de sfeer van vroeger. De oorspronkelijke boerderij schreeuwde om onderhoud, en de ligboxstal was verouderd en bood te weinig ruimte aan het huidige aantal melkkoeien. Vroeger was de stal perfect op maat, maar nu paste het aantal koeien niet meer.
Wanneer de beoogde opvolger veranderingen voorstelde, reageerde de vader zoals een egel bij gevaar: hij trok zich terug en zette zijn ‘stekels’ op. “Veranderingen kosten geld”, zei hij, en “veranderingen brengen risico’s.” Wat hij eigenlijk voelde, kon hij moeilijk onder woorden brengen. De boerderij was voor hem niet zomaar een bedrijf, maar een tastbare verbinding met zijn jeugd en zijn eigen vader. Het gevoel van zijn kinderjaren was nog steeds verweven met het huidige beleid. Hij had het idee dat hij niks mocht veranderen, want dat kostte geld, zoals zijn vader altijd zei. Dit "niet mogen" beheerste zijn leven en dat van zijn gezinsleden, die de spanning voelden.
Spanning op het erf
Terwijl de vader zich vastklampte aan het vertrouwde, zag de opvolger juist de noodzaak van vernieuwing. Er kwamen meer koeien, wat geld binnenbracht maar ook problemen veroorzaakte. De stal was te klein en het welzijn van de koeien kwam in gevaar. Ondanks de praktische taakverdeling – de vader regelde de techniek, de opvolger het vee – groeiden de spanningen. Het ontbrak aan goede communicatie. Beide rolden snel in hun vertrouwde egelhouding. Stekelige woorden waren pijnlijk, wat leidde tot minder communicatie en het vermijden van elkaar. Ze verstopten zich in hun vakgebied en stuurden elkaar signalen vanuit hun "veilige" gebied. Deze signalen werden vaak niet goed begrepen, wat irritaties veroorzaakte en de spanning verhoogde.
Gevolgen voor het gezin
De spanning werd afgereageerd op andere gezinsleden. Iedereen voelde dat er iets moest veranderen. De vader wilde wel veranderen, maar alleen op zijn voorwaarden, zoals zijn eigen vader het zou hebben gedaan. De opvolger wilde echter niet hetzelfde pad volgen. Dit leidde tot pijnlijke confrontaties en verwijten: “Hij wil niks, zo kan en wil ik niet verder.”
Via een erfbetreder werden vader en opvolger in contact gebracht met het Vertrouwensloket. Gelukkig groeide daarna het besef dat hulp van buitenaf helpt om elkaar weer te leren verstaan.
Verandering omarmen
In de gesprekken die volgden, leerde de vader dat hij “vroeger” moest loslaten om ruimte te geven voor de toekomst van zijn opvolger. De opvolger leerde dat vader wel wilde, maar niet durfde. Via geduldige coaching ontstond er meer begrip voor elkaar en de toekomstplannen. Ze ontdekten dat de huidige bedrijfssituatie niet duurzaam en toekomstbestendig was, wat leidde tot het plan om het huidige bedrijf te verkopen en elders een nieuw bedrijf te kopen.
Hoewel het pijn deed, omarmde de vader het plan voor de toekomst van zijn opvolger. Hij probeert nu “vroeger” af te sluiten en niet weer in de egelhouding te kruipen. De opvolger waardeert de ruimte die er nu is en probeert het gedrag van zijn vader te begrijpen, wat helpt om een nieuwe egelhouding te voorkomen.
Drs. Ing. Gerard Venhuizen
Vertrouwensteam Noord-Nederland
Omwille van de vertrouwelijkheid zijn de casus-beschrijvingen in de blogs van Gerard nooit een exacte weergave van de werkelijke situatie.
